«Гаилә — көндәлек хезмәт ул»

Күңелләргә ачкыч табучыдыр син...
Ниһаять, барысы да җайга, эзгә салынган сыман. Инде сиңа буйсынган биеклекләргә риза-канәгать булып, тыныч-имин гомер кичерергә дә ярыйдыр. Әмма ләкин әңгәмәдәшемә түгел! Яңа офыклар чакыра-әйди аны. Арытаба педагогия университеты нигезендә клиник психолог белгечлегенә укырга ниятли ул. Бераз аңлатма биреп китик. Клиник психолог — медик һәм психологик проблемалар буенча белгеч, тик, табиблардан аермалы буларак, дарулар тәгаенләми. Кирәк икән — тиешле белгечләргә юллама бирә. Теләсә кем уңышлы башкара алмый, билгеле, әлеге вазифаны. Куелган таләпләр зурдан. Чөнки иң беренче урында — Кеше сәламәтлеге. Һәр медицина тармагындагыча: зыян китерүдән саклан!
Бүгенге көндә, югарыда әйтелгәнчә, Елена Анатольевна балалар поликлиникасында хезмәт куя. Бер үк вакытта психотерапевт белгечлегенә ия булырга да (медицина университеты нигезендә) өлгергән. «Белем үрләрен яулаган саен даирәң киңәя төшә, — дип исәпли ханым. — Дөньяга бөтенләй үзгәчә карыйсың. Аннан соң... гомумән укырга бик тә яратам мин!» Әһә, «юкәдә икән чикләвек». Чыннан да, белемгә сусамаган, һичнинди дәрт-омтылышы булмаган бәндәне юмалармын, китап-әсбаплар артына утыртырмын димә!
Тик шулай да, шактый күпкырлы, фәһемле тәҗрибә туплаган әңгәмәдәшемнең төп бурычы нидән гыйбарәт соң? Бер сүз белән әйткәндә — гаиләләргә ярдәм. «Иң тәүге очрашу мотлак ата-аналар катнашлыгында узарга тиешле, — дип басымлый психолог. — Без өлкәннәргә бала халәтен, беркадәр аның каршылыклы эчке дөньясын аңларга-тоемларга булышабыз». Төрле буын вәкилләре арасындагы низаглар сәбәбен ачыклый, үзара бәхәсләрне уңышлы хәл итү алымнарын-ысулларын эзли һәм таба психолог. Балалар белән эш итүче белгеч сабый үсеше үзенчәлекләрен яхшы ук тирәнтен аңларга бурычлы. Ата-аналар исә очрашулар мәлендә еш кына үзе өчен ачышлар ясый. «Кара син аны, психологик ярдәм беренче чиратта безгә кирәк икән лә», дип гаҗәпсенәләр хәтта. Төптән фикерләгәндә, киеренкелек яки киресенчә битарафлык хөкем сөргән гаилә мохитендә һәркем үзенчә җәфалана, күңеленә урын тапмый. Белгечкә сүз бирик.
«Кызым-улым мине тыңламый, алай гына да түгел, бөтенләй ишетми!», дип зарлана әти-әни. Нилектән килеп чыга бу? Балага игътибар, вакыт бүлмәүдән! Өлкән гаилә әгъзалары башлыча матди якны кайгырту белән мәшгуль. Кичен, ял көннәрендә дә ул-кызлары белән иркенләп сөйләшергә форсат тапмый алар. Һәр гаилә әгъзасының — үз шөгыле. Кемдер «компик»та, бәгъзесе «телек»та, дигәндәй... Бу җәһәттән аеруча яшүсмерләр читен хәлдә кала. «Мине аңламыйлар, яратмыйлар, димәк, беркемгә дә кирәгем юк». Шундый нәтиҗәгә килә үсмер. Өйдәгеләрдән тәмам бизенгән, җылылык табудан гаҗиз бер ише кыз-малайлар психолог янына ялгызы гына килүне хуп күрә. Белгеч белән әңгәмә барышында ачыла, үз асылына кайта гадәттә андыйлар. Арытаба танышларын, дус-ишләрен дә психологка мөрәҗәгать итәргә үгетлиләр».
Сәбәбе? Биредә һәркемне ничек бар, шулай кабул итәләр. «Син әле берни аңламыйсың, үскәч, бөтенесенә үзең акрынлап төшенерсең», дип кире бормыйлар.
Өстәвенә эчпошыргыч «дәрес-биремнәр»гә дә урын юк монда. Уен рәвешендәге мавыктыргыч күнекмәләр, әкият, рәсем терапиясе балага һәрьяклап ачылу мөмкинчелеген тәэмин итә, үз-үзенә ышаныч хисен арттыра. Чын мәгънәсендә «Бәхет почмагы»!

«Алтын урталыкны сайлыйк»
Тагын бер әһәмиятле мәсьәлә хакында кисәтә Елена ханым. «Өлкәннәр балаларны еш тирги, хәтта җәза да бирә. Менә шундый «тәрбия ысулы»... Ә сабый һич төшенми: нилектән ачуланалар аңа, нигә кыерсыталар. Әңгәмәләр вакытында, ниһаять, ата-ана үз хатасын таный. Чишелмәстәй «төен»нән котылган гаилә әгъзалары бер-бере белән «яңадан танышуга» ирешә. Әллә ни күп тә кирәкми бит югыйсә. Игътибарлы, ихтирамлы мөнәсәбәт, һәммәсен уртага салып сөйләшү. Гаиләнең үз гореф-гадәтләре, йолалары, уртак шөгыле булса, бигрәк тә яхшы. Ял көннәрендә бергәләп табигать кочагында хозурлану, сәяхәткә чыгу, спорт белән мавыгу, эчтәлекле фильмнар карау, китап уку. Һич югында кичке табын артында җыйнаулашып, фикер алышу. Кемнең көне ничек үткән, нинди яңалыклар булган... Ата-ана баласының тормышы белән чын күңелдән кызыксынырга, кирәк чакта ярдәм кулы сузарга тиеш. Интернет киңлекләрендә «виртуаль аралашу» сәләтле түгел моңа! Үрнәкле Гаилә — бала киләчәгенә төпле-ныклы нигез. Киләчәген фәкать шул өлгедән чыгып төзи ич ул».
Бүгенге чор Гаиләсенә нинди хәвеф-хәтәр яный? Әлеге сорауга белгеч җавабы көтелмәгәнрәк булды, дисәм, ялгышмам. Баксаң, күпчелек гомумән уртак торак, хуҗалык хаҗәтен аңламый да икән! Кем нәрсә өчен җаваплы, гаиләдә вазифалар бүленеше — «планда каралмаган мондый пунктлар». Кыз-улларның да тәгаен бурычлары юк, билгеле. Кунакханәдәге сыман. Менә шундый хәлләр... Әлбәттә, йодрыктай тупланган искиткеч матур гаиләләр дә җитәрлек. Анысын инкарь итәргә җыенмыйбыз. «Актив, балалары тормышы белән яшәгән әниләргә сокланмый мөмкин түгел, — ди психолог. — Кыз-улларын төрле түгәрәкләргә йөртәләр, аларның уңышлары белән даими кызыксыналар... Әмма ләкин монда да «алтын урталык» таләп ителә. Сабыйга үз сәләтләрен, көчле якларын ачыклау ихтималлыгын бирү мактаулы гамәл. Тик баладан «вундеркинд» ясарга маташу ише тискәре күренеш тә хас шул кайбер үтә «актив» өлкәннәргә. Туктаусыз күнегүләрдә тир түгәргә, бетмәс-төкәнмәс ярыш-бәйгеләрдә яңадан-яңа үрләр яулауга мәҗбүр ителгән «кечкенә йолдызчыклар» кызганыч. Олылар да күтәрәлмәслек йөктән сыгылып төшкән, психикасы ныгып та өлгермәгән яшь сәләт ияләренең катлаулы авыруларга дучар булу ихтималлыгын истән чыгармыйк. Уйлап, ифрат сак эш итү мотлак. Кисәк өреп кабартылган шарны күз алдына китерегез. Ни булачак инде аның белән?.. Күңелгә бик үк ятыш чагыштыру түгел, аның каравы ялгыш адымнан саклап калырлык, минемчә».
Бер-беренә охшаш адәм балалары булмаган кебек, һәр гаилә дә үзенчәлекле, дигән фикердә әңгәмәдәшем. Хезмәт дәверендә «игезәктәй тәңгәл» очракларны гомумән хәтерләми ул. Шуның белән кызыклы да аның һөнәре. Даими эзләнергә, төпченергә, моңача кулланып карамаган алымнардан файдаланырга, очрашу-күнегүләрне мөмкин кадәр мавыктыргыч-ымсындыргыч итеп оештырырга туры килә. Клиентларның төрле яшьтә булуын да онытмыйк. Нәниләргә бер караш-мөнәсәбәт, үсмерләргә икенче, өлкәннәргә — бөтенләй үзгәчә. Психолог кына түгел, педагог, хәтта ки актерлык сәләтен дә җигәргә кирәк, дигән сүз. Тырышлык-үҗәтлек, йокысыз төннәр, уйланулар бушка китми. «Теләсә кайсы катмарлы мәсьәләне хәл итәргә, җиңәлмәстәй тоелган киртәләрне ерып чыгарга мөмкин, — ди катгый рәвештә Елена Анатольевна. — Каушап калмаска, өметсезлеккә бирелмәскә, алга таба атларга кирәк. Рәсми хезмәт оешмалары белгечләре белән киңәшләшергә омтылыгыз. Теркәлмәгән, шикле, «беркөнлек җәмгыять» вәкилләреннән ераграк тору хәерле... Гаилә — көндәлек хезмәт ул. Әкиятләр генә туй мәҗлесе белән тәмамлана. Бәхетле гаилә сере — ир-хатынның уртак тамырдан шытып чыккан үрентеләрдәй бер-беренә берегүендә. Андый парлар аерым гомер кичерүне уена да китерми, хәләле өчен кулдан килгәнне эшләргә тырыша. Яшәеш шуңа корылган». Шуның белән көчле дә!
... Балалар дәваханәсе психологының хезмәт вазифалары югарыда бәянләнгәннәр белән генә чикләнми, әлбәттә. Бихисап шәһәр оешмалары белән һәрдаим тыгыз элемтәдә ул. Максат бер чөнки — үсеп килүче буын вәкилләрен тискәре йогынтыдан йолып калу, уңай гаилә мохитен саклауга омтылу. «Ярдәм итәргә һәрчак әзермен, — дип елмая Елена ханым. — Вакыт кына җитсен. Кызганыч, тәүлектә нибары 24 сәгать... Ә бит дөнья шундый матур, күңелле! Һәр яңа туган көндә ниндидер яңалыкка ирешергә иде. Планнар иксез-чиксез инде ул. 300 елга алдан төзелгән. Шаяртам, билгеле. Яшәүнең тәмен татып, ямен тоеп, кинәнеп гомер кичерсә иде замандашлар. Юк-барга вакыт-көч сарыф итмичә. Балалардан үрнәк алыйк, дуслар. «Монда һәм бүген» яшик. Психология фәне кушканча!»
Килешмичә, тәҗрибәле белгеч үгет-нәсихәтенә колак салмыйча булмый. Бер генә мизгел дә кабатланмый ич. Күпме киреләнсәң, ныкышсаң да, томандай эреп юкка чыга да куя. «Минутларның кадерен белик», дияргә генә кала...

С. ГАРИФУЛЛИНА.